Anadolu insanının estetik zevkinin bir göstergesini de geleneksel mimarlık örneği, tarihi evlerimizin kapılarında görmekteyiz. Kapıların üzerinde bulunan ve asıl amacı içeriye ses duyurmak olan kapı tokmakları, salt fonksiyonel olarak değil, ev sahibinin zevkinin yanı sıra ekonomik durumunu da belirttiği gibi, bazı yörelerde gelen konuğun kimliğini de belli edecek şekilde düşünülmüş ve kullanılmıştır. Bunlar taşıdıkları estetik değerleriyle de belli bir devrin sanat zevkini ve estetik anlayışını yansıtan önemli eserlerdir.

Kullanılan malzemeye ve yapım tekniklerine göre kapı tokmaklarını dövme demir ve tunç döküm olarak ayırabiliriz. Döküm olanlar daha süslü ve çok çeşitli biçim ve desenlere sahiptir. Dövme demirden yapılanlar ise genellikle sade olmalarına karşın hem el emeği ürünü olmaları, hem de bazı yörelerde çok üstün işçiliğe sahip olanlara rastlanması nedeniyle önem taşımaktadırlar.

Döküm olan kapı tokmaklarında önemli bir özellik de Anadolunun birbirine uzak yörelerinde aynı tip tokmaklara rastlanabilmesidir. Örneğin Trabzon'da görülen kartal biçimli kapı tokmağının aynısı İzmir-Buca'da karşımıza çıkmaktadır. Yine de Antalya'da görülen bir kapı tokmağının benzerini Trabzon ve İzmir'de görmemiz olasıdır.

Bu türden olan ve Anadolunun birçok yöresinde görülen bir kapı tokmağı çeşidi "hanımeli" biçimli olanıdır. Demir sarı ve pirinç alaşımlarından yapılan bu tip kapı tokmakları kendi içinde çok çeşitlilik göstermektedir. Ellerin duruşu, bazıların sol ya da sağ el oluşu, farklı parmaklarında yüzükler olması ya da bileziğinin desenleri bu tip kapı tokmaklarının çeşitlemeleridir.

Bu değerli sanat eserleri, kent yaşamı ve apartmanların yaygınlaşması sonucu yıkılan ya da onarılan eski evlerin kapılarından sökülerek giderek yok olmaktadırlar.

Biz de bu sayımızda Trabzon'umuzda rastlanan bazı ilginç kapı tokmakları örneklerinin, 1985 yılında yapılan bir incelemede saptananların, kaybolan bu sanat değerlerimizi belgelemek açısından yararlı gördük.
1988 TRABZON Dergisi'nden